Bazylika i klasztor pomnikiem historii!

O działaniach Rady Ochrony Zabytków, by uhonorować w szczególny sposób tak drogie naszym sercom miejsca mówiono oficjalnie już w maju tego roku w czasie Forum Scientiae Cistercience, które odbywało się w murach trzebnickiego klasztoru. Grzegorz Grajewski, kierownik wrocławskiego oddziału terenowego Instytutu Dziedzictwa Narodowego, omówił w swym wystąpieniu zasady i kryteria przyznawania statusu pomnika historii. Tytuł ten powstał na mocy nowelizacji ustawy o ochronie dóbr kultury i o muzeach, uchwalonej 30 maja 1990 roku.

O uznanie za pomnik historii mogą ubiegać się obiekty historyczne, które: zachowały pierwotną kompozycję przestrzenną (możliwe jedynie nieznaczne przekształcenia); posiadają jednorodność stylową lub zharmonizowaną i czytelną syntezę różnych stylów; są należycie wyeksponowane w przestrzeni miejskiej lub w krajobrazie; są owocem pracy wybitnych twórców, a także mają zadowalający stan techniczny i są objęte opieką konserwatorską. Logiem pomników historii jest godło z motywem gotyckiego łuku.

Mury trzebnickiej bazyliki pamiętają czasy swych fundatorów: św. Jadwigi i ks. Henryka Brodatego (mija już 800 lat!). Średniowieczny kościół  tworzony był przez wybitnych, chociaż prawie nieznanych architektów - zachowały się  jedynie imiona mistrzów sztuki murarskiej: Jakuba i Dalemira z Zajączkowa. Budowla, utrzymana w stylu kończącego się stylu romańskiego i wkraczającego gotyckiego (kaplica św. Jadwigi), ma swoje inspiracje i wzory w kościołach Zachodniej Europy: Francja i Niemcy. Po kanonizacji św. Jadwigi świątynia stała się miejscem kultu religijnego, obejmującego tereny całej Środkowej Europy.

Od końcowych lat wieku XVII i przez niemal cały wiek XVIII trwała potężna przebudowa, zainspirowana i prowadzona przez polskie ksienie klasztoru, m.in.: Krystynę Pawłowską, Zofię Korycińską, Małgorzatę Wostrowską, Benedyktę Biernacką, Bernardę Paczyńską. Trzeba mocno podkreślać, że mimo wielkich nacisków na germanizowanie trzebnickiego klasztoru,  polskie cysterki wykazywały niezwykłą orientację w najnowszych, barokowych i rokokowych trendach sztuki. Przebudowę wnętrza  kościoła i budowę nowego budynku klasztornego siostry powierzyły najlepszym z działających na Śląsku artystów. Tworzyli tu m.in. wybitni malarze: Michał Willmann, Chrystian Bentum, FeliksScheffler, Teodor Hammacher, Franciszek Felder, rzeźbiarze i architekci: Franciszek Mangoldt, Jan Kalkbrenner, Gotlieb Danae.

W 1810 r. na terenie państwa pruskiego przeprowadzono sekularyzację klasztorów. Tym samym zakończył się okres cysterski w dziejach trzebnickiego kościoła i klasztoru. W drugiej połowie XIX w. klasztor przejęły siostry  boromeuszki i opiekują się nim do dziś, natomiast kościół św. Bartłomieja i św. Jadwigi został w 1945 r. przejęty przez zakon salwatorianów. Parę lat wcześniej (1943 r.), w 600. rocznicę kanonizacji św. Jadwigi, kościół otrzymał  godność bazyliki mniejszej. Natomiast kilka lat temu, w styczniu 2007 r.  Kongregacja do Spraw Duchowieństwa, za zgodą Ojca Świętego Benedykta XVI, erygowała Międzynarodowe Sanktuarium św. Jadwigi Śląskiej w Trzebnicy.

Kilka dni temu Prezydent RP Bronisław Komorowski wydał rozporządzenie,  mocą którego zespół dawnego opactwa cysterek w Trzebnicy na Dolnym Śląsku został uznany za pomnik historii. W uzasadnieniu napisano m.in. "zespół jest cennym dziełem sztuki romańskiej, gotyckiej i barokowej, a jako mauzoleum Piastów Śląskich oraz sanktuarium św. Jadwigi Śląskiej ma szczególne znaczenie dla kultury i dziejów Polski". W Polsce jest obecnie 67 pomników historii. Poza Trzebnicą znajdują się: w Biskupinie, Bochni, Bohonikach i Kruszynianach, Chełmnie, Częstochowie, Dusznikach – Zdroju, Fromborku, Gdańsku, Gnieźnie, Gostyniu, Grunwaldzie, Kalwarii Zebrzydowskiej, Kamieniu Pomorskim, Katowicach, Kazimierzu Dolnym, Kozłówce, Kórniku, Krakowie, Krzeszowie, Lądzie, Lednogórze, na Legnickim Polu, w Leżajsku, Lubiniu, Lublinie, Łańcucie, Łęknicy, Łowiczu, Malborku, Nysie, Paczkowie, Pelplinie, Poznaniu, Racławicach, Srebrnej Górze, Stargardzie Szczecińskim, Strzegomiu, Sudole (Krzemionki), Sulejowie, Tarnowskich Górach, Toruniu, Warszawie, Wieliczce, we Wrocławiu, w  Zamościu, Żaganiu i Żyrardowie. Pomnikami historii są także Kanały: Augustowski i Elbląski, Góra św. Anny oraz pałace i parki krajobrazowe Kotliny Jeleniogórskiej.

Nadanie pocysterskiemu kościołowi i klasztorowi statusu pomnika historii z pewnością podniesie znaczenie tego obiektu i całej Trzebnicy. Wpłynie na wzrost ruchu pielgrzymkowego i turystycznego. Daje także szanse na pozyskiwanie znaczniejszych dotacji, teraz potrzebnych szczególnie dla uratowania klasztoru. Trwa w nim pilna wymiana pokrycia dachu, którego stan jest ciągle katastrofalny.

Cieszmy się więc z prestiżowego tytułu, nie zapominając o pomocy dla najcenniejszego zabytku, promującego Trzebnicę w Europie i na całym świecie.

 

 

.