Byliśmy tu 10 tys. lat temu

Najstarsze znaleziska dokumentują bytowanie naszych przodków z paleolitu - starszej epoki  kamienia. Znaleziska te to narzędzia krzemienne. Bardziej bogate odkrycia dotyczą epoki neolitu - młodszej epoki kamiennej, a już z epoki brązu i żelaza nazbierało się wiele znalezisk, poczynając od narzędzi, po różne wyroby, a nawet cmentarzyska. Idąc z biegiem epok odkrywano znaleziska kopalne, a potem ujawniano dokumenty. Pierwsze zapiski o Ziemi Prusickiej i o samych Prusicach sięgają XII wieku. Od tego czasu historię pisaną wydarzeniami z tamtych lat można dzisiaj przeczytać w różnych opracowaniach.

Wróćmy jednak do prahistorii Ziemi Prusickiej. Prusice - tu znaleziono narzędzia z epoki paleolitu (8000 lat p.n.e.). W Dębnicy znaleziono fragment mezolitycznej buławy kamiennej.

W latach 4200 - 1700 p.n.e  (młodsza epoka kamienna) życie toczyło się tu twórczo. Dzisiejsze wioski są kontynuacją dawnych siedzib.W Prusicach najbogatsze znaleziska dotyczą neolitu i wcześniejszych czasów. Znaleziska wskazują także na istnienie tu średniowiecznego grodziska. Poszczególne wsie mogą "w swym życiorysie" napisać, że istnieją od prawieków. W Borowie odkrycia wskazują, że w epoce neolitu była tu osada. Dalsze odkrycia dotyczą bliższych nam czasów, epoki brązu i żelaza. W dokumencie zapisano o Borowie w 1203 roku. Podobną historie odnajdujemy w badaniach miejscowości Brzeźno. Tu udokumentowano wykopaliskami punkty osadnicze okresu kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich (0 - 375 n.e). Budzicz może dopisać do swej historii, że znaleziska wskazują, iż żyli tu ludzie ponad 4 tys. lat temu, a w późniejszym okresie była tu już osada. Krościna Mała i Wielka mają potwierdzenie osadnictwa i działalności gospodarczej. Ciekawy opis odkryć dotyczy np. Krościny Wielkiej. Znaleziono tu wiele ceramiki sznurowej (2500-1700). Z epoki brązu i żelaza odkopano ślady 30 budynków oraz kamienne formy do odlewania brązu. Po wyludnieniu się miejscowości w czasie wędrówki ludów, dopiero we wczesnym średniowieczu powstała osada, która dokumentowana jest zapisem z 1367 roku. Pawłów Trzebnicki ma udokumentowaną osadę z epoki brązu. Piotrkowice posiadają również dokumentację archeologiczną potwierdzającą bogatą historię tej ziemi sprzed 4 tys. lat. Wilkowa Wielka w epoce brązu i żelaza była znaczącą na tych ziemiach miejscowością. Odkryto tu ślady zabudowań, dymarek i wiele przedmiotów codziennego użytku jakimi posługiwali się ówcześni mieszkańcy. Także Wszemirów ma potwierdzone osadnictwo sprzed 4000 lat. Jest to miejscowość mająca dokumentację archeologiczną z  najbliższych nam czasów.

Każda miejscowość gminy ma swoją bogate dzieje, a większość historię sięgającą czasów starożytnych. Nie od rzeczy będzie przypomnieć o znakach historii, jakimi są cmentarzyska. Odkryto je w miejscowościach: Brzeźno, Budzicz, Dębnica, Jagoszyce, Pawłów Trzebnicki, Piotrkowice, Wilkowa Wielka, Wszemirów. Na uwagę zasługuje informacja o cmentarzyskach w Pawłowie i Wszemirowie. W Pawłowie odnaleziono je nieopodal drogi nr 5. Obecnie miejsce to jest zagajnikiem, a samo cmentarzysko oznaczone specjalnym kamieniem. Natomiast cmentarzysko - kopiec w Wszemirowie dokumentuje pochówki osób w średniowieczu, od  VII do XI wieku.

Pragnę zwrócić uwagę wszystkim mieszkańcom Ziemi Trzebnickiej, że przejeżdżając przez poszczególne miejscowości, pięknie odbudowywane, remontowane, aby przypomnieli sobie, że ziemia nasza żywiła przodków przed tysiącami lat i to w niej znajdują się ich prochy. Z wielkim szacunkiem i pokorą traktujmy nasza krainę!