Potrójna translacja

Kościół projektowano jako nekropolię władców Śląska i dlatego sprawą oczywistą było to, że umieszczono tu grobowce: księcia Henryka (zmarł w 1238 r.) i Jadwigi (+ 1243 r.).

Świątobliwe życie Jadwigi, a także zdarzające się za Jej przyczyną uzdrowienia i inne cudowne zdarzenia doprowadziły do rychłej kanonizacji, której gorliwymi orędownikami byli: córka Jadwigi  - Gertruda, opatka trzebnickiego klasztoru i  wnuk, książę wrocławski Władysław (syn Henryka Pobożnego i czeskiej królewny Anny).

Już 26 marca 1267 r., a więc 24 lata po śmierci księżnej Śląska papież Klemens IV ogłosił w Viterbo Jej kanonizację. W kilka miesięcy później, 17 sierpnia nastąpiła ekshumacja szczątków Świętej (w Jej grobie znaleziono wtedy posążek Matki Bożej z Dzieciątkiem, z którym nie rozstawała się za życia). Kilka dni później, 25 sierpnia, tj. w dniu następującym po uroczystości odpustowej ku czci św. Bartłomieja, odbyła się translacja (przeniesienie) - relikwie św. Jadwigi umieszczono na ołtarzu w nieistniejącej dziś kaplicy św. Piotra. Uczestnicy uroczystości otrzymali decyzją papieża liczne odpusty, co zwiększyło i tak już znaczną liczbę czcicieli pierwszej śląskiej świętej.

Trzebnicka świątynia była kościołem dużym, ale miejsce, w którym znajdował się pierwotnie grób Świętej, było niewielkie i nie mogło zapewnić odpowiednich warunków dla rosnącej liczby pielgrzymów. Dlatego książę Władysław, który w tym czasie był administratorem całego Śląska, a także arcybiskupem Salzburga, podjął decyzję o przebudowie. W miejscu kapliczki św. Piotra wzniósł nową obszerną i jasną kaplicę. Historycy sztuki uznają, że wzorem była kaplica św. Ludmiły przy kościele św. Jerzego na praskim Hradzie. Tyle tylko, że czeska budowla powstała na początku XIII w. i reprezentuje styl romański, natomiast kaplica św. Jadwigi to pierwsza na ziemiach polskich konstrukcja całkowicie gotycka.

Na czas budowy nowej kaplicy doczesne szczątki św. Jadwigi ponownie przeniesiono – 25 sierpnia 1268 r. – na drugą stronę prezbiterium, do istniejącej do dziś w niezmienionym kształcie kaplicy św. Jana Chrzciciela.

Rok później - 25 sierpnia 1269 r. nastąpiła trzecia translacja – do nowej kaplicy św. Jadwigi.  Ciało Świętej spoczęło w grobowcu (konfesji) z najstarszym w tej części Europy baldachimem. Wyglądu ówczesnego grobu nie znamy dokładnie, zachowała się jedynie rycina z początku XVI w. (dzisiejszy grobowiec pochodzi już z epoki baroku – lata osiemdziesiąte XVII w.).

Wrocławscy historycy sztuki: Romuald Kaczmarek i Jacek Witkowski w bardzo ciekawym artykule (Brzask 2003) zwracają uwagę na to, że uzupełnieniem gotyckiego grobowca był dwustronny portal drzwi prowadzących do prezbiterium. Od strony kaplicy św. Jadwigi przedstawia on koronację Matki Boskiej przez Chrystusa (niestety adorujące aniołki pozbawione są główek, co niewątpliwie psuje dziś piękno pierwotnego przekazu).

Uroczystości  jakie w ciągu trzech kolejnych lat (1267 – 1269) odbyły się w Trzebnicy, cieszyły się olbrzymim zainteresowaniem na całym Śląsku i w krajach ościennych. W mieście istniała już gospoda, a badania archeologiczne z 1989 r. pozwoliły odkryć sporą ilość glinianych manierek pielgrzymich - można je oglądać w trzebnickim Muzeum Regionalnym.

W kulminacyjnych uroczystościach w 1269 r. brali udział liczni książęta i duchowni, a także czeska para królewska: Przemysław Ottokar II  i Kunegunda. Opis tej wspaniałej uroczystości cytuję za ks. Antonim Kiełbasą: "Sierpniowa pogoda pozwalała rzeszom rozłożyć się w namiotach na równinie wokół klasztoru... Podziw zebranych budziła wspaniała iluminacja kościoła – ruchome świece imitowały ruch ciał niebieskich...Wierni cisnęli się do wnętrza, by uczcić święte relikwie, wychwalając Boga przy wtórze muzyki organowej."

W 1269 r. nie było zbyt wielu  znaczących wydarzeń historycznych. W Krakowie rządził wtedy Bolesław V Wstydliwy, w Paryżu Ludwik IX Święty, a w Bizancjum Michał VIII Paleolog. Można także odnotować, że Słupsk otrzymał w tym roku przywilej lokacyjny z rąk książąt gdańskich.